SPOR YARALANMALARINDA ZEMİN VE AYAKKABI FAKTÖRÜ: İdeal spor ayakkabısı
|
Spor
ayakkabısı ve spor yapılan zeminin özellikleri
alt ekstremitede (ayak, bacak diz) karşılaşılabilecek
yaralanmaların sıklığı ve ciddiyeti açısından
önem taşımaktadır. Ayakkabı ile zemin arasındaki
etkileşim ayakta ve bacakta oluşacak yüklerin
en önemli belirleyicidir. Bu etkileşim alt ekstremitede
kas, kiriş, bağ, kemik ve kıkırdaklarda yaralanmalara
neden olabilir. Bu sorun hareket kinematiği içerisinde
kalça ve bele kadar yansıyabilir. Ayakkabı ve
zeminin yanı sıra yapılan aktivitenin türü/tipi,
hareketlerin tekrar sayısı, vücut ağırlığı (kilo),
anatomik sorunlar da oluşabilecek yaralanmalar
üzerinde etkili/belirleyici olmaktadır. Spor yaptığımız
zeminde değişiklikler yapma şansımız yok ise öncelikli
yapmamız gereken ayak yapımız, basış özelliklerimiz
ve spor yaptığımız zemine en doğru/uygun ayakkabıyı
seçmektir. Doğru/uygun ayakkabı seçimi ile alt
ekstremite de karşılaşılabilecek birçok sorunun
görülme oranını azaltmak olasıdır. Spor yapılan zeminin esneme ve sürtünme özellikleri yaralnmalar açısından önemlidir.. Esneme özelliği iyi olan bir zemin kemiklere, eklemlere, kirişlere binecek yükleri; sürtünme özellikleri az olan zemin ise eklemlere, bağlara binecek yükleri ciddi oranda azaltır. Yumuşak zemin kronik aşırı kullanım sorunları (tendinit, stres kırığı gibi) yanı sıra düşmeler sonucunda meydana gelecek akut ezilmelere karşı da koruyucu özelliklere sahiptir. Diğer önemli bir nokta da zeminin sürtünme direncider. Spor yapılan zemindeki yüksek sürtünme direnci dokuların (özellikle eklemler ve bağlarının) yaralanma riskini artırır. Zemine uygun ideal bir spor ayakkabısı kullanımı (halı saha, çim, toprak için uygun krampon yüksekliği, taban yapısı gibi) ile yaralanma oranları ciddi şekilde azaltılabilir. Zemin ve performans Yumuşak zemin performansı azaltır veya sert zeminde daha iyi performans gösterilir düşüncesi yanlıştır. Buna karşın zeminin sürtünme katsayısı bazı aktiviteler için hızlı hareket reaksiyonu açısından önem taşımaktadır. Nasıl bir ayakkabı? Firmalar tarafından her spor branşı (tenis, koşu, futbol, basketbol, voleybol …) için aktivitenin yapıldığı zemine uygun farklı ayakkabılar üretilmektedir. Bu ayakkabıların tabanında değişik bölgelerinde (topuk, ayak-ön) yer alan yastıkçıklar ile zeminden akseden titreşim/şok azaltılmaya çalışılır ki bu sayede kemik ve eklem kıkırdaklarına binen yüklerin azalması sağlanır. Bu tür teknolojiler/malzemeler firmalar tarafından "air", "gel" gibi değişik isimlerle anılmakta, piyasaya sürülmektedir. Bu tür malzemelerle aşırı kullanım sorunları bir oranda engellenir/azaltılır. Buna karşın ayakkabının tabanın ve bazı kenar bölgelerinin sert malzemeden yapılması gerekir. Yürüme ve/veya koşu esnasında ayağın zeminle tam temasının sağlandığı anda ayağın aşırı içe-dışa kaçışları ancak ayakkabının iç-dış kenarlarında yer alan destek malzemeleri ile engellenebilir. Düşük tempo yürüyüş/koşularda öncelikle topuk bölgesi zeminle temas eder ki vücut ağırlığınızın 2-3 katı büyüklükte bir yük bu bölgeye biner. Basketbol gibi branşlarda ani hareketlerde bu yük 7-8 katına kadar çıkabilir. Dolayısı ile bu bölgedeki şok emici özellik önem taşımaktadır. Basketbol ayakkabılarında uzun konçlar ile olası ayak bileği burkulmalarında yaralanma riski azaltılmaya çalışırken futbol ayakkabılarında değişik krampon yüksekliği ve sertliği ile zemin ile ayakkabı arasında ideal sürtünme direnci sağlanmaya çalışılmaktadır. İdeal koşu/yürüyüş ayakkabası İdeal koşu/yürüyüş ayakkabası; şok absorbe edici bir taban desteği ve koşu sırasında ayağın içe-dışa olan hareketlerini kontrol edici yapısı ile 2 önemli özelliğe sahip olmalıdır. Sıklıkla bu iki özellik aynı ayakkabıda eşit oranda bulunamıyabilir. Dolayısı ile hangi özelliğe daha çok ihtiyacınız olduğunu belirlemek gerekir. Bunun da en kolay yolu eski ayakkabının iyi bir şekilde kontrol edilmesidir. Eski ayakkabınızı masanın üzerine koyup arkadan bakarak ayakkabının içe veya dışa doğru bozulmalarını tespit edebilirsiniz. Eğer böyle bir sorun var ise ayağın içe ve dışa olan hareketlerini kontrol eden/sınırlayan bir ayakkabıyı tercih etmeniz gerekir. Topuk ağırlıklı koşanlarda topuk, parmak ucu ağırlıklı koşanlarda/basanlarda ayakkabının ön bölgesinde ciddi ezilmeler olacaktır. Eğer böyle bir ezilme tespit ettiyseniz. Bu bölgelerde şok absorbe edici (emici) materyalleri olan ayakkabıları tercih ediniz. Eğer ayak parmaklarınızda (tırnaklarda) ayakkabı vurması, kanama oluyorsa cidarı yumuşak malzemeden yapılmış ve burun kısmı daha uzun ayakkabıları tercih ediniz. Eski ayakkabının orta bölümde yeni haliyle karşılaştırılınca yaklaşık %10'luk bir çökme var ise ayakkabıyı değiştirmekte fayda vardır. Orta bölümü daha sert malzemeden yapılmış ayakkabı tercih ediniz. Diğer önemli bir özellik de ayakkabının ağırlığıdır. Olabildiğince hafif bir ayakkabı seçmekte fayda vardır. Ayrıca ayak anatomisi (özellikle taban ile ilgili)sorunlar var ise önerilen uygun taban destekleri kullanılmalıdır. Eğer ayak ile ilgili anatomik bir sorun (içe-dışa basış) yok ise ayakkabıda şok absorbe edici özelliği ön plana çıkarmak uygun olabilir. Kullanılan eski ayakkabı ile ilgili sorun yok ise kullanmaya devam edilebilir veya aynı model ayakkabının yenisi tercih edilmelidir. Bilimsel çalışmların sonuçları ayakabıların şok absorbe edici özelliğinin 1000 km lik bir koşuyu takiben ciddi oranda azaldığına işaret etmektedir. İdeal tenis ayakkabası Yukarıda bahsedildiği gibi yeni ayakkabı almadan önce eski ayakkabı incelenmelidir. Sıkça öne doğru yapılan hamleler için tenis ayakkabısının ön bölümü güçlendirilmiş veya desteklenmiş olmalıdır. Tabanının zeminle aşırı temas eden bölgeleri (topuk, ayak-ön) özellikle sert zemin kortlarda oynayanlar için yumuşak malzemler ile ("air", "gel" örnekleri gibi) desteklenmiş olmalıdır. Yanlara yapılan hamleler açısından aykkabının kenarları güçlendirilmiş olmalıdır. Ayakkabının burnu yeterli genişlikte olmalıdır. Kısaca özetlemek gerekirse yeni bir spor ayakkabası almadan önce hangi spor branşını yapıyor olursanız olun öncelikle eski ayakkabınızı kontrol edip ayak basış özellikleriniz hakkında fikir sahibi olun. Alınacak ayakkabılarda ayakkabının orta bölümündeki sert desteği, topuk ve ayak ön bölgedeki yastıkçıkları, yapımında kullanılan malzeme/dikiş vb. özelliklerini, tabanındaki sürtünme özelliklerini inceleyerek karar vermeye çalışın. Ayakkabıların arka bölümleri ayağın dışa/içe kaçışını engelleyecek sertlikte, ön bölümü ise tam tersine esnek özelliklere sahip olmalıdır. Mağazada ayakkabıları giyip yürüyüp, sıçrayıp, koşarak deneyin. Ayağınızda 5-10 dak kalması kararınızı kolaylaştıracaktır. Ayakkabı ayağınızı sıkmamalı veya ayağın içinde hareket etmesine izin verecek kadar büyük olmamalıdır. Yeni ayakkabıyı ilk defa yarışlarda kullanmayın, yeni ayakkabıyı ilk giyişinizde uzun (5 km den fazla) ve sert koşular yapmamaya özen gösterin. |