SPORDA ANİ ÖLÜM

Sporda ani ölüm sıklığı nedir?
Spor kaynaklı ani ölüm sıklığı:
ABD verilerinde değişik yaş ve spor grubu için kabaca yılda 50.000 -100.000 sporcuda 1 dir. ABD’de 1974-1996 yıllarında (22 yılda) toplam 550 sporda ani ölüm vakası tespit edilmiştir.¹

İtalya verileri için ise bu oran yılda 100.000 sporcuda 2.3 tür.²

Türkiye’de son yıllarda medyaya yansıyan 126 sporda ani ölüm olayı tespit edilmiştir.³

Sporda ani ölüm oranları son yıllarda artmış mıdır?
Sporda ani ölümlerin son yıllarda artığını gösteren bilimsel bir veri yoktur.

Cinsiyet, yaş ve aktiviteye katılımla bir ilişkisi var mıdır?
Erkeklerde ve 35 yaş üstünde görülme oranı daha yüksektir. Genç erişkin sporcular spor yapmayan yaşıtları ile karşılaştırılınca ani ölüm görülme sıklığı 2.5 kat daha fazladır.²

Çevresel faktörlerle ilişkisi var mıdır?
Uç hava şartları (aşırı sıcak, nem ve soğuk) riski artırabilir. Ne oranda artırdığı ile ilgili veri yoktur.

Sporda ani ölüm riskini artıran diğer faktörler nelerdir?
Bir kısım doping maddeleri (anabolik steroidler, uyarıcılar, kan dopingi gibi), aşırı alkol tüketimi, kokain kullanımı ile birlikte aşırı ve ağır egzersizler riski artırır. Değişik hastalıklar (diyare, kusma, gripal enfeksiyon gibi…) esnasında ağır aktivitelere katılmak da riski artıran faktörler arasında yer almaktadır.

Sporda ani ölümün nedenleri nelerdir?
% 80’i kalp-dolaşım sistemi kökenlidir. 35 yaşının altında görülen ölümlerin büyük bir çoğunluğu doğuştan (ailesel/genetik) kalp-dolaşım sistemi ile ilgili yapısal sorunlardır.⁴ ABD de kalp durması ile ortaya çıkan ani ölümlerin ise yaklaşık %40’ı hipertrofik kardiyomyopati (anormal büyümüş kalp kası) nedenlidir. Geri kalan bölümü ise koroner arter ve kalp ileti sorunları gibi değişik nedenleri içermektedir.⁴

Sporcu lisans muayeneleri ani ölümleri engellemek için yeterlimidir?
Riski azaltmakla birlikte yeterli değildir. İtalya’da her yıl 6 milyon sporcu (İtalyan nüfusunun %10’u) spor öncesi ön muayeneden geçmektedir. ⁵ Bunların %3.1’i spordan men edilmiştir ki %1.8’i kalp-dolaşım sistemi kaynaklıdır.² Uludağ Üniversitesi Spor Hekimliği AD. da son 10 yılda yapılan spor öncesi ön değerlendirmelerde taranan sporculardan %0.25’i kalp sorunları neden ile spordan men edilmiştir. 

Kalp-dolaşım sistemi sorunu olan sporcular spordan men edilselerdi yaşama süreleri ne olurdu?
İtalya’nın Padova Spor Hekimliği Merkezinde 1979-1996 yılları arasında (17 yıl) sporcu muayenelerinde 33.735 sporcudan 22 si hipertrofik kardiyomyopati nedeni ile spordan men edilmiştir.² Spordan men edilen antrenman ve yarışmalara katılmayan 22 genç sporcu ortalama 8 yıl yaşamışlardır.

Riski azaltmak için ideal tarama/değerlendirme sistemi nedir?
Amerikan Kalp Cemiyeti Ani Ölüm ve Doğuşsal Sorunlar Komitesi bu konuda geleneksel fizik muayene ile birlikte kişisel ve ailesel öyküyü yeterli bulurken Avrupa Spor Kardiyolojisi Çalışma grubu buna ek olarak elektrokardiyografi çekimini önermektedir. Amerikan görüşü geniş gruplardaki taramalarda elektrokardiyografinin düşük oranda duyarlılık gösterdiği buna karşın maliyetleri artırdığı görüşünü öne sürmektedir.⁴

İdeal spor öncesi değerlendirme neleri kapsamalıdır?
Sporcuların detaylı fizik muayene ile birlikte kişisel ve ailesel öykülerinin ayrıntılı bir şekilde alınması ve de istirahat elektrokardiyografilerinin değerlendirilmesi birinci basamak olarak yeterlidir. Kişisel ve ailesel öykülerinde aşağıdaki sorulara evet yanıtını veren veya elektrokardiyografisinde anormallik saptanan sporcular bir kardiyolog denetiminde ekokardiyografi, efor testi, kardiyak MR anjiyografi gibi ileri tetkiklere tabi tutulmalı ve risk tespit edilenler spordan men edilmelidir.

Sorular:

Antrenman sırasında veya sonra hiç bayıldınız mı?

Antrenman sırasında veya sonra hiç başınız döndü mü? 

Antrenman sırasında veya sonra göğüs ağrınız oldu mu? 

Antrenman sırasında arkadaşlarınızdan daha çabuk mu yorulursunuz? 

Hiç tansiyonunuz yükseldi mi? 

Kalbinizde farklı bir ses duyulduğu size söylendi mi? 

Kalbinizin çok hızlı veya normalden değişik attığını fark ettiniz mi ? 

Ailenizde 50 yaşından önce kalp hastalığından veya aniden ölen oldu mu ?

Ailenizde şeker hastası var mı? 

Spor öncesi sağlık muayenelerinin ekonomik boyutu nedir?
Sporcu muayene ve elektrokardiyografinin maliyeti devlet kuruluşlarında 20 YTL civarındadır.

Spor sahalarında alınabilecek tedbirler nelerdir?

-Spor sahalarında ilk yardım konusunda deneyimli sağlık personeli bulundurmak.

-Spor sahaları için acil durum planları yapmak.

-Donanımlı ambulans veya acil durum ekipmanı (defibrilatör başta olmak üzere) bulundurmak.

Yukarıda soru cevap tarzında verilen bilgiler ışığında spor kaynaklı ani ölümlerin diğer ölüm nedenleri ile karşılaştırıldığında (trafik kazaları, yangın, ev kazaları…) basına yansıdığı kadar ciddi boyutlarda (sayılarda) olmadığı aşikardır. Ciddi sayılarda olmasa da spor kaynaklı ölümleri sporcu sağlık değerlendirmeleri ile azaltmak olasıdır. Ciddi maliyet teşkil etmeyen geniş sporcu sağlık taramaları yapmak bu açıdan önem taşımaktadır. Spor sahalarında alınacak tedbirlerle de bu sayılar ciddi oranda azaltılabilir. Bu anlamda diğer gelişmiş ülkelerde de olduğu gibi detaylı fiziksel muayene ve elektrokardiyografi taramalar açısından en ideal ve geçerli (önerilen) yöntemdir. Bu yöntemle risk tespit edilen sporcuların ileri tetkiklerle taranması en gerçekçi yaklaşım olacaktır. Ön muayene ve elektrokardiyografi ile risk tespit edilmeden bütün sporcuların ileri tetkiklere tabi tutulması bilimsel yaklaşımdan uzaktır. Ayrıca spor yapan yüz binlerce lisanslı sporcu sayısı göz önüne alındığında (profesyonel amatör ayırmaksızın) elektrokardiyografi dışında risk saptanmadan istenecek tetkiklerin yapılma olanağı yer, zaman, maliyet açısından olası değildir.

Bu tartışmalar yanında düzenli yapılacak egzersizlerin toplum sağlığı açısından önemi de göz ardı edilmemelidir. Birçok bilimsel veri değişik toplumlarda ölüm nedenleri arasında ilk sıralarda yer alan kalp-dolaşım sistemi hastalıklarından korunmak için düzenli egzersizin önemini vurgulamaktadır.

Bu anlamda batı toplumlarında olduğu gibi ülkemizde de Spor Hekimliği Birimlerinin güçlendirilmesi, Spor Hekimliği uzman sayısının artırılması hem sporcu sağlığı hem de toplum sağlığı açısından önem teşkil etmektedir.

Kaynaklar

¹ Virmani R. ve ark.ları. Cardiology Clinics Vol.5 No. 3, 439-466, 1997

² Corrado D. ve ark.ları. J Am Coll Cardiol 42: 1959-1963, 2003.

³ Öner M. Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi.

⁴ Corrado D. ve ark.ları. European Heart Journal 26. 516-524, 2005

⁵ Pelliccia A. Ve Maron BJ. Am J Cardiol 75: 827-829, 1995.