SICAK ORTAMLARDA SPOR

Eğer vücut sıvı dengesi bozulursa (dehidratasyon) dolaşan kan miktarı azalır. Buna paralel beyin, böbrek vb. hayati organların işlevlerini korumak için cilde giden kan akımı azalır ki bu terleme yolu ile vücut iç ısısının vücut dışına transferinin azalması anlamına gelir. Sonuç olarak vücut iç ısısı giderek artar. 40.0-40.5°C üzerine çıktığında ise ısı düzenleme mekanizması çöker. Vücudun sıvı dengesinin bozulması (dehidratasyon) sıcağın vücudumuz üzerindeki olumsuz etkisini ciddi oranda artırır. Dolayısı ile kaybedilen sıvının yerine konulması ısı düzenleme mekanizmaları açısından ciddi önem taşımaktadır.

Sıcak çarpmasına neden olabilecek çevre şartları nelerdir?
Yüksek çevre ısısı, yüksek nem (ciltteki buharlaşmayı azaltır), güneş ışınları, rüzgâr veya esinti yokluğu.

Sıcak çarpma riskini artıran faktörler nelerdir?
Özellikle kusma, diyare (ishal), ateş ile seyreden hastalıkların varlığı, yorgunluk, güneş yanıkları, çok fazla giyinme, güneş ışınlarını emen koyu renkli ve buharlaşmayı engelleyecek kıyafetler giymek yüksek çevre ısısının vücut üstündeki etkisini artıracaktır.

Yaş önemlimidir?
Elit sporcular dışında özellikle 14-15 yaşının altındaki çocuklarda ve 40'lı yaşların üstündekilerde vücut ısı düzenleme mekanizmaları 15-40 yaşları ile karşılaştırıldığında yeteri etkinlikte çalışmadığından sıcak ortamlarda egzersizler daha riskli olacaktır.

Kilo önemlimidir?
Özellikle obez (aşırı kilolu) ve zinde olmayan kişiler daha fazla risk taşır.

Alkol almanın etkisi var mıdır?
Alkol vücut sıvı dengesini bozduğu, vücudu susuz (dehidrate) bıraktığı için riski artırır.

Çevre ısı artışı ile ilgili ne tür sağlık sorunları ile karşılaşabiliriz?
Öncelikle kas kramplar ile karşılaşabiliriz ki bu tür kramplar germe (stretching) ile rahatlamaz.
Diğer daha önemli bir sorun ise bitkinliktir. Genellikle baş ağrısı, kollarda bacaklarda ürperme, yorgunluk, kas krampları, üşüme veya titreme, çok terleme, hızlı fakat zayıf nabız, soğuk ve nemli bir cilt ile karakterizedir. Vücut iç sıcaklığı (rektal/makattan ölçülen) 40°C ın altındadır.
Isı/sıcaklık felci ise çok ciddi, ani gelişen (akut) ve yaşamı tehdit eden bir durumdur. Vücut iç sıcaklığı 40°C ın üstündedir. Baş ağrısı, garip davranışlar, konvulsiyon (nöbet geçirme), bilinç kaybı, koma, sıcak/kırmızı fakat tersiz bir cilt ile karakterize ölüme kadar varabilecek ciddi bir durumdur.

Korunma amaçlı ne tür tedbirler alınabilir/alınmalıdır?
Öncelikle sportif organizasyonlar/aktivasyonlar günün sıcak saatlerinden günün daha serin saatlerine alınabilir. Eğer olanak varsa aktiviteler gölgelik alanlarda yapılabilir. Aktiviteler öncesi, sırası ve takiben sıvı alımına dikkat edilmelidir. Antrenör, ebeveyn vb. kişiler ve de sporcular sıcaklıkla ilgili sorunlar ve bulguları konusunda bilinçlendirilmedir. Aktivitenin yapıldığı ortamlarda acil müdahale ekip/ekipmanları bulundurulmalıdır.

Sporcular ne tür tedbirler alabilirler/almalıdırlar?
Yarışma, antrenmanın yapılacağı çevre şartlarına 4-8 gün uyum çalışması/antrenmanı yapılabilir. İnce, hafif, buharlaştırmayı kolaylaştıracak giysiler giyilebilir. Aktivite öncesi, sırasında ve takiben sıvı alımına özen gösterilmelidir. Vücudu serinletmenin yollarını (vantilatör gibi) araştırıp deneyebilirler. Sporcular sıcak günlerde/aylarda aşırı yorgunluk, performans kaybı, kendini iyi hissetmeme, germelerle rahatlamayan kas sertlikleri konusunda uyanık olup erken dönemde tedbirler alabilirler.

Sıcak çarpması ile ilgili sorunlarda ne tür tedaviler uygulanabilir?
Sıcaklık kaynaklı krampları çözmek için yeterli sıvı almak, ilgili bölgeye buz masajı ve germeler (özellikle statik) yapmak yardımcı olacaktır.

Sıcaklık nedeni ile bitkinlik oluştuysa öncelikle aktiviteye ara verilmelidir. Bazen bu kararı sporcu vermekte zorlanır. Dolayısı sporcular antrenör vb kişiler tarafından iyi gözlemlenmeli, yukarı da bahsedilen işaretler görüldüğünde ivedilikle tedbir alınmalı, müdahale edilmelidir. Öncelikle sporcu serin, gölgelik bir yere taşınmalıdır. Üstündeki giysiler azaltılmalı/çıkartılmalıdır. Vücudu soğutmak için kan dolaşımın yüksek olduğu boyun, koltuk altı, kasık bölgesine, kollar ve bacaklara soğuk torbaları konulabilir. Islak havlular sarılabilir. Vantilatör veya başka ekipmanlarla (yelpaze gibi) vücut üstünde hava akımı sağlanabilir. Kol ve bacaklara yumuşak masaj yapılarak cilt dolaşımı artırılabilir. Ağızdan veya damar yolu ile sıvı (mineral ve şeker takviyesi ile) yapılabilir. Bilinç bulanıklığı, idrara çıkım normale gelene kadar bir sağlık kurumunda gözetim altında olması sağlanmalıdır. Vücut iç ısısı (rektal/makattan ölçülen) 39.0°C altına düşene kadar işlemlere devam edilmelidir.